Krakow-Auschwitz in Polen 9- 18 dec 2024

Het is maandagochtend. Een donkere en sombere dag zoals voorspelt was. Ik vertrek richting Duitsland met als doel Auschwitz in Polen te gaan bezoeken. Iets wat al jaren in mijn hoofd zit maar steeds heb uitgesteld. Heb in de afgelopen jaren diverse documentaires over dit concentratiekamp gezien, stukken gelezen en beelden gezien dat ik dit wel eens persoonlijk wil gaan bezoeken. Bewust in de donkere maanden omdat de beleving op een zonnige zomerse dag misschien minder beladen is en omdat ik er geen interessant vakantie uitje van wil maken. Met de auto ligt het op zo’n 1300 km rijden vanuit Oosterblokker. Omdat ik de afstand niet in een keer wil overbruggen zal ik een tussenstop maken in Halle. Een stad in het oosten van Duitsland, in de buurt van Leipzig, waar mijn goede vriendin Katrin woont. Halle ligt bovendien ook nog eens halverwege de route naar Krakow in Polen. Een perfecte tussenstop dus. Even na 14.00 uur rijd ik de stad binnen. Heb Katrin deze zomer ook al opgezocht in Dobis, een klein kunstenaarsdorp zo’n twintig kilometer buiten Halle waar ze een buitenverblijf heeft. Heb haar ruim tien jaar geleden in Delhi ontmoet en sindsdien is er een bijzondere band ontstaan. Ondertussen ook met haar familieleden die ik in al die jaren heb mogen leren kennen. Er is tijd om koffie te drinken en bij te praten maar er ligt al een programma klaar. Samen met haar zus Elke en buurvrouw Lik zullen we een documentaire gaan bekijken in een filmhuis in het centrum van Halle die om 18.00 uur begint. Vanavond dus met drie dames op stap. Dat overkomt me niet dagelijks. De documentaire gaat over het leven van Uta, een zeventig jarige vrouwelijke straatmuzikant die in Leipzig actief was. Ze heeft een robuust lijf, kaalgeschoren hoofd en noestige werkhanden waarmee ze haar accordeon bespeeld. De slechtziende Uta heeft een prachtige zangstem en daarom aangenaam om naar te luisteren. Een bijzonder levensverhaal van een hardwerkende vrouw met drie kinderen van drie verschillende mannen. Ingrediënten voor een turbulent leven. Veel opkomst is er overigens niet. De filmzaal is slechts gevuld met vijftien mensen.

Een bijzondere bijkomstigheid is dat aan het einde van de film een soort nabespreking plaatsvind. De regisseur en cameraman zijn aanwezig om vragen van bezoekers te beantwoorden. Zoiets heb ik nog niet eerder beleefd. Het maakt alles zo tastbaar, zo basic. Precies zoals Uta geleefd heeft want een jaar na de opnames is ze helaas overleden. Na de film nemen we afscheid van Lik en ga met Katrin en Elke richting het centraal gelegen marktplein waar de kerstmarkt te vinden is. Het is maandagavond en druk is het er niet. Het is nat, druilerig en koud. Niet echt uitnodigend om er lang blijven. Prima zo. Heb het eerlijk gezegd ook wel een beetje gehad na een lange dag.

Katrin had geopperd om vandaag naar Mittelbau-Dora te gaan. Een werkkamp tijdens de tweede wereld oorlog bij de stad Nordhausen, zo´n tachtig kilometer bij Halle vandaan. Ze was er zelf ook nog nooit geweest en vind het wel toepasselijk vanwege mijn bezoek aan Auschwitz binnenkort. Na te hebben ontbeten rijden we die kant op. Het weer is grijs met soms een spatje regen. Voor dit soort uitjes wel passend. Tegen een heuvel gelegen in een bosrijk gebied zoals ook Buchenwald een prachtige locatie heeft. Helaas zijn de gebeurtenissen daartegen mensonterend. Mittelbau-Dora staat bekend om zijn immense ondergrondse tunnelcomplex. Er werd hier gewerkt aan V4 raketten. Een nieuw soort moordwapen waar de Duitsers in het geheim aan werkte. In totaal hebben hier bijna zestigduizend mensen ondergronds gewerkt. Vrijwel geen joden maar hoofdzakelijk buitenlanders die waren opgepakt vanwege het helpen van joodse onderduikers en andere vergrijpen tegen de Duitse bezetter. Veel daarvan zijn er eerst vastgehouden in concentratiekamp Buchenwald. Ruim honderd kilometer verderop. Daar vonden selecties plaats op fitheid en kennis om vervolgens in Dora-Mittelbau te werken in en aan het ondergrondse tunnelcomplex. In het museum kwam het verhaal van een overlevende hard binnen. In de tunnels was het continue koud. Slechts 8 graden en daarbij zeer vochtig. Kleding was eigenlijk altijd nat. Het zorgde ervoor dat de ondervoede arbeiders snel ziek werden en besmettingen orde van de dag waren. Zodra de werkdag afgelopen was moest iedereen zich bij het uitkomen van de tunnel uitkleden om de bekende kampvodden die ze droegen te laten ontsmetten met behulp van stoom. De mannen werden vervolgens buiten met brandslangen schoongespoten en moesten ze naakt buiten in de vrieskou wachten tot hun ontsmette kleding, nog drijfnat van het vocht, buiten voor ze op de grond werd gegooid. Zoveel zijn er gestorven door ziektes, ondervoeding en kou. Lopende over het terrein kun je je niet voorstellen wat zich hier heeft afgespeeld. Toen de geallieerden in aantocht waren en de oorlog voor de Duitsers verloren bleek moesten alle arbeiders abrupt het kamp verlaten onder het motto verplaatsen. Het gebeurde bij vrijwel alle kampen in Duitsland. Lopend naar een ander kamp. In sommige gevallen honderden kilometers. Tijdens deze massale verplaatsingen, ook wel dodenmarsen genoemd, zijn er duizenden mensen bezweken door de omstandigheden of werden alsnog doodgeschoten door gefrustreerde Duitse soldaten. Het was geen leuk maar wel een zeer waardevol bezoek. Ik kan me nog herinneren dat Katrin heel lang een schuldgevoel heeft gehad. Tijdens haar reis in India vertelde ze meerdere keren dat ze uit Europa kwam maar nooit dat ze afkomstig was uit Duitsland. Ondanks dat de oorlog toen zeventig jaar geleden had plaatsgevonden en we inmiddels al generaties verder leven. Natuurlijk geen verleden op trots op te zijn maar uiteindelijk hoeft niemand van latere generaties zich schuldig te blijven voelen. Veel scholen hier maken excursies naar dit soort plekken om dit stukje mee te nemen. Als wijze les voor een toekomst in vrijheid. Vanavond worden we verwacht bij Ushi en Peter. Een bevriend stel van Katrin die ons met Lik en Elke heeft uitgenodigd om te komen eten. Ze wonen aan de andere kant van Halle. Wanneer Katrin over onze ervaringen vandaag begint te vertellen aan tafel krijgt dit onderwerp zijn volledige aandacht. Gelukkig kan iedereen openlijk over de oorlog praten en heeft het geen invloed op de algehele stemming waardoor het een paar gezellige uren worden. Omdat we al op tijd aten rijden we halverwege de avond terug naar het appartement waar Katrin en ik nog een laatste wijntje drinken. Morgen wil ik om 6.00 uur opstaan om tijdig richting Krakow te vertrekken. De ruim 700 km afgelegd hebben voordat het donker begint te worden. Daarnaast is het weersbericht in Polen niet gunstig. Er wordt regen verwacht wat voor gladheid kan zorgen vanwege een temperatuur rond het vriespunt. We gaan het zien.

Op tijd mijn bed uit en zie dat Katrin al druk in de keuken bezig is met het ontbijt. Koffie en broodjes, alles staat al op tafel. Zo op de vroege ochtend aan de keukentafel hebben we een interessant gesprek waardoor de tijd voorbij vliegt en ik me nog moet haasten om niet te laat te vertrekken. Het is tegen 7.30 wanneer ik aan de reis begin. Over zes dagen zal ik Katrin weer zien wanneer ik op de terugweg vanuit Krakow nog een aantal nachten hier zal verblijven. Buiten is het nog donker maar gelukkig wel droog. De route leid via Leipzig en Dresden naar de grens met Polen. Vanaf hier nog 420 km te gaan naar Krakow. Ben nog nooit eerder in Polen geweest en voel de positieve spanning bij het bereiken van de grensovergang. De weg richting Krakow is overigens ontzettend goed berijdbaar en is het niet druk met verkeer. Ook valt het weer erg mee en van gladheid is geen enkele sprake. Alles bij elkaar zorgt ervoor dat ik 14.30 de parkeerplaats van het Garden Square hotel op rijd. Mijn verblijf in Krakow voor de komende vijf nachten. Een comfortabel verblijf op vier kilometer afstand van het centrum. Bewust om mijn auto goed te kunnen parkeren want dat is een drama in het centrum had ik gelezen. Heb mijn mountainbike meegenomen om de afstand naar het centrum te overbruggen en kan me daarmee ook vrij in de stad bewegen.

Voor morgen staat het Schindler museum op het programma waarvoor ik eerder online al een ticket heb geboekt. Oskar Schindler heeft door joden in zijn emaillefabriek te laten werken ruim 1100 joden van de dood weten te redden tijdens de oorlog. Met de film Schindler´s list in mijn achterhoofd rijd ik later in de middag op de fiets de route naar de fabriek die in tact is gebleven en welke nu als museum dient. Deze ligt net buiten het centrum aan de overkant van de Wisla rivier. Het kan nog net voordat het donker wordt. Als voorbereiding voor morgen zodat ik dan niet hoef te zoeken. In grijs miezerig weer rijd ik vanaf het hotel door wijken met vervallen gebouwen en zijn de wegen ook niet echt om over naar huis te schrijven. Het gaat natuurlijk om de fabriek maar op het eerste gezicht ben ik niet echt onder de indruk van de stad. Dit zal echter snel veranderen. Wanneer ik de fabriek gevonden heb en vervolgens via een brede verkeersbrug de rivier de Wisla oversteek zie ik overal prachtige hoge statige panden om me heen. Vrijwel alle straten in dit deel van Krakow zijn er mee volgebouwd. Historie in zijn volste glorie. Bereik binnen korte tijd ook het grote marktplein waar de kerstmarkt te vinden is. De grote trekpleister waar mensen uit heel Europa op af komen. En ik kan het volledig begrijpen. Het marktplein met zijn prachtige Mariakerk, de toren en zijn centraal gelegen bazar zijn in kerstsferen gehuld. Autovrij, net als de straten er omheen en gevuld met mensen. De complete setting maakt het bijzonder om hier te zijn. Nu het inmiddels donker is geworden een prachtig schouwspel. Eet iets in de vele restaurants rond het plein en ga niet te laat terug naar het hotel. Wil morgen uitgerust aan mijn eerste dag in Krakow beginnen.

Na een goed ontbijt rijd ik op tijd richting het Schindler museum. Weet de weg dus hoef niet te zoeken. Buiten bij het gebouw staan groepen te wachten om naar binnen te mogen. Alles tegenwoordig met een tijdslot, zoals dat sinds de epidemie nu op zoveel plaatsen wordt gehanteerd. En dat is perfect. Nergens hoef je meer in lange rijen te wachten. Om 11.30 mag ik naar binnen. Een indrukwekkend museum waarbij, met de film in mijn achterhoofd, de werkelijkheid nog eens wordt onderstreept. Van de fabriekshal zelf is niets te zien. Het hoofdgebouw met zijn kantoren zijn gevuld met fotomateriaal en emaillen producten uit de fabriek en in een filmzaal vertellen Joodse arbeiders, die door Schindler´s list de holocaust hebben overleefd, hun verhaal. Vol met indrukken verlaat ik het museum na enkele uren en ga richting de oude stad. Aan de andere kant van de rivier in het oude stadsdeel van Krakow bevind zich de Joodse wijk Kazimierz waar vandaan veel joodse arbeiders dagelijks naar de fabriek moesten lopen tijdens de Duitse bezetting. In dit rustige deel van de stad zijn nog enkele synagogen te vinden. Op straat lopen enkele orthodoxe joden en hier en daar zie ik Hebreeuwse tekens op de gevels geschreven. Krakow is nooit gebombardeerd tijdens de tweede wereldoorlog omdat de Russische generaals de stad wilde behouden en Duitsers zichzelf vroegtijdig terugtrokken. Het oude centrum is daardoor volledig in tact gebleven. Een waar genot om door de straten te wandelen. Ben voornamelijk op en rondom het grote marktplein te vinden waar ik mijn fiets tegen een van de stalen beugel plaats die op enkele plekken te vinden zijn. Er staan verbazend genoeg maar enkele fietsen. Hoe anders dan in Amsterdam. Kom sowieso weinig mensen op de fiets tegen onderweg. Halverwege de middag rijd terug richting het Garden Square hotel.

Opwarmen, douchen en s´avonds weer hetzelfde paadje terug naar het centrum om op de kerstmarkt warme rode kerstwijn te drinken en de sfeer te proeven. Wanneer ik iets eet in een van de vele restaurants rond het plein raak ik in contact met enkele oudere stellen uit London die aan de tafel naast mij zitten. Ze zijn hier om dezelfde reden. Auschwitz en de kerstmarkt. Ik kan het altijd goed vinden met de Engelsen. Open, direct en met een enorm goed gevoel voor humor. Wat hebben we gelachen. Morgen vliegen zij weer terug. Neem lachend afscheid en fiets de vier kilometer terug naar het hotel. Wil morgen op tijd opstaan om fris aan mijn bezoek aan Auschwitz te beginnen.

Ben op tijd wakker voor een vroeg ontbijt. Moet om 9.30 ergens in het centrum staan waar ik zal worden opgehaald. Op de desbetreffende locatie staat ook een jonger Engels stel en een Braziliaans gezin. Met zeven mensen vertrekken we in een Mercedes busje naar Oswiecim. De oorspronkelijke naam van het dorp maar hernoemt door de Duitsers naar Auschwitz. Het ligt een zeventig kilometer vanaf Krakow. Aangekomen valt mijn mond open van verbazing.

Ik verwacht wel drukte maar het overtreft al mijn verwachtingen. De grote parkeerplaats staat vol met zeker meer dan veertig grote vervoersbussen en voor de ingang staan vele honderden mensen in een lange rij te wachten om naar binnen te mogen. Wij zullen ons bij een groep aansluiten krijgen we van Norbert, onze Poolse chauffeur, te horen. Eerst door de beveiligingspoort en krijgen vervolgens een headset van de gids die ons zal rondleiden. Via een betonnen sluis lopen we richting het kamp. Je voelt gewoon de spanning in de groep, niet wetende wat we zullen ervaren. De welbekende poort met de tekst Arbeit Macht Frei aan het begin van het kamp is het begin van een zeer intense tour. De vrouwelijke gids vertelt onophoudend en passioneel over het kamp en de gebeurtenissen. De oorsprong van het kamp, het begin van de oorlog en de stappen die zijn gemaakt richting uiteindelijke massavernietiging. De experimenten met het doden van gevangenen en het opzetten van de eerste gaskamer. Ik had het kamp veel groter verwacht maar de beelden van Auschwitz worden vaak vermengd met Birkenau. De Duitse naam is voor het dorpje Brzezinka wat moest wijken voor het uiteindelijke vernietigingskamp. Het ligt op drie kilometer van Auschwitz en zover je kunt kijken hebben er barakken gestaan.

Een deel gemetseld voor vrouwen maar voornamelijk van hout voor de mannen. Het gaat alle verbeelding te boven. Van de vier grote gaskamers en verbrandingsovens zijn alleen nog de puinhopen te zien omdat de Duitsers deze vlak voor de bevrijding hebben opgeblazen. Het is koud en guur vandaag. Triest zoals ik gehoopt had. Ondanks de vreselijke geschiedenis ben ik blij deze reis te hebben gemaakt. De oorlog ligt nu bijna tachtig jaar achter ons maar het aantal bezoekers is de laatste tien jaar enorm gestegen. Iedere dag rond de vijfduizend bezoekers. Auschwitz als museum kan de huidige bezoekersaantallen eigenlijk niet meer aan, zo krijg ik van de gids te horen. Ze zijn daarom bezig met aanpassingen. Zelf is zij ontzettend blij met deze ontwikkelingen want het verhaal moet blijven worden verteld. Gezien de gebeurtenissen in de wereld is het onderwerp misschien nog wel actueler dan ooit in de hoop dat de geschiedenis zich niet zal herhalen. Rond 18.00 uur ben ik weer terug bij het hotel. Ben later nog wel op de grote markt in het centrum te vinden om er iets te eten en van de kerstsferen te genieten. Laat wordt het niet. Ben gevuld met indrukken en laat alles verder even voor wat het is.

Nog enkele dagen zal ik in Krakow blijven. Nu mijn hoofddoelen zijn vervuld tijd om de stad zelf wat beter te leren kennen. Vandaag een vrolijk zonnetje bij licht vriezend weer. Mijn paadje richting het centrum heb ik ondertussen wel op mijn netvlies staan. Nog steeds weinig mensen op een fiets. Alleen fastfood bezorgers op e-bikes maken gebruik van de fietspaden. Bezoek als eerste het Bansky museum. De artiest die wereldwijd bekend staat om zijn graffiti tekeningen op muren in steden. Met humor en politieke statements. Het is echt de moeite waard om te bezoeken.

Vervolgens richting Wawel, een hoge heuvel langs de rivier waar het kasteel en zijn kathedraal toonaangevend het centrum van de stad bepalen. Het is zaterdag en dat is duidelijk te merken. Enorme mensenmassa’s. Toeristen en lokale bevolking die hier kerstinkopen komen doen. Moet lopend met de fiets in de hand met de stroom mensen mee. Sluit me aan in de lange rij om een ticket voor de kathedraal te bemachtigen. Het wachten blijkt de moeite waard. Zelden heb ik zo’n mooi kerkelijk gebouw gezien. Niet echt gebruikt voor diensten maar gevuld met graftombes van koningen, staatshoofden en belangrijke mensen uit de Poolse geschiedenis waaronder ook de componist Frederick Chopin. Zowel de kerk als de catacomben onder de kerk zijn gevuld met graftombes. Het is duidelijk zichtbaar dat het geloof hier in Polen nog sterk aanwezig is. Iets wat we ook zien bij de Poolse gemeenschap in Nederland. Ga tussentijds nog wel een keer terug naar het hotel maar ben ´s avonds weer terug in het centrum te vinden. Wil deze zaterdagavond eens uitgaan. Het is weekend en verwacht veel drukte. Ontmoet in een bar een Fransman en een Turk die hier beide voor internationale bedrijven werkzaam zijn. Het loon is hier beter dan thuis en buiten dat is het hier goed vertoeven. Ik had Polen als een goedkopere bestemming verwacht maar daar is hier in Krakow weinig van te merken. Al zal het buiten het centrum waarschijnlijk wel goedkoper zijn. Eten en drinken rond het marktplein verschilt namelijk niet of nauwelijks met Amsterdam.

In dezelfde bar kom ik ook in contact met de jonge Poolse Anna die voor een week terug is in haar geboorteland. Getrouwd met een Duitser en wonende in Hannover is ze in Polen om haar geboortedorp te bezoeken. In een hoger gelegen gebied, vlak bij de grens met Slowakije, waar de omgeving wit gekleurd is door de vele sneeuw die er is gevallen. Nu in Krakow om een goede vriendin op te zoeken. Met haar maak ik de avond vol tot in de late uurtjes. Begrijp nu waarom er vrijwel geen mensen fietsen. Anna vertelde me dat mensen niet meer fietsen sinds de auto zijn intrede heeft gedaan. Het hebben van een auto een bepaalde status geeft waardoor fietsende mensen meer worden gezien als achtergestelde. Ik moet er vreselijk om lachen en ben er eigenlijk wel blij mee, al klinkt het me wel vreemd in de oren. Hoef me nu in ieder geval geen zorgen te maken dat mijn mountainbike gestolen wordt. Bij het verlaten van de bar is zoeken ook niet nodig want het is de enige fiets die er nog staat. Door de verlaten straten van Krakow fiets ik terug. Wat weer een bijzondere avond was dit.   

Vandaag een laatste dag in Krakow. Wanneer ik de gordijnen open doe zie ik dat het lichtjes regent. Geen dag om buiten te zijn maar wil toch nog richting het centrum. Er is een groot modern winkelcentrum waar ik even naar toe wil. Gallery Krakowska heet het en bestaat uit drie verdiepingen gevuld met honderden winkels. Het is er ontzettend druk met winkelend publiek. Het is zondag en met dit weer en de kerst voor de deur eigenlijk ook wel te verwachten.

Ik bezoek enkele winkels om te kijken of mijn prijsbeleving misschien iets zou kunnen worden bijgesteld. Over hier blijken consumptiegoederen niet veel goedkoper te zijn dan in Nederland. Omdat het nog steeds regent ben enkele uren in het hardrock café te vinden waar vandaan ik een prachtig uitzicht heb op het plein. Een perfecte locatie om mijn gedachten van de laatste dagen op te schrijven. Zie dat de naastgelegen Maria kerk vandaag wel bezoekers toe laat. De afgelopen dagen was hij namelijk afgesloten voor publiek. Wanneer ik halverwege de middag de kerk betreed ben ik werkelijk overweldigd door de schoonheid van het interieur. Heb veel kerken bezocht maar dit is zonder enige twijfel de mooiste. Het is een passende afsluiting van mijn dagen hier in Krakow. Eet nog iets in een restaurant en fiets op het eind van de middag tussen de regendruppels door terug naar het Garden Square hotel. Mijn hotelkamer is een prima plek om deze avond door te brengen.

Vandaag zal ik de terugweg aanvangen richting Halle. Vertrek rond 9.00 uur vanaf het hotel. Eerst mijn auto voltanken want brandstof is wel een stuk goedkoper in Polen. Zo´n 1,40 euro per liter benzine. Kijk, daar word ik nu vrolijk van. Er is wat oponthoud op de rondweg van Krakow maar kan vlot doorrijden tot aan de grens. Hier moeten alle auto´s de weg af voor grenscontrole door de Duitse politie. Een twintig minuten oponthoud maar al met al een prima terugreis. Het is 16.30 wanneer ik mijn auto in de Richard Wagnerstrasse parkeer en niet veel later Katrin in de deuropening zie staan. Onder het genot van een bak koffie praten ik haar bij over mijn ervaringen de afgelopen dagen. We zullen vanavond eten bij Lik, de onderbuurvrouw, door wie we zijn uitgenodigd om te komen eten. Aan reuring dus geen enkel gebrek en buiten dat is Lik een zeer inspirerende vrouw. Met Katrin bekijk ik later deze avond de film Zone of Interest op de computer. Het verhaal gaat over het gezin van de kamp commandant van Auschwitz, Rudolf Hoss. Zij woonden in een huis met grote tuin en zwembad net buiten de betonnen muren van het kamp. Bizar hoe deze man zijn gezinsleven zo makkelijk kon scheiden van de gruwelijkheden in het kamp. Na de oorlog is hij berecht en in 1947 opgehangen aan de galg die achter zijn huis nog te zien is. Zijn einde betekent ook het einde van deze dag. Zal nog een paar nachten bij Katrin in Halle blijven. Om er de gezelligheid van de kerstmarkt te bezoeken en glühwein te drinken. In goed gezelschap zal ik deze waardevolle periode vol van bezinning afsluiten. Hoe mooier kun je de kerstdagen in gaan. Prettige feestdagen allemaal!